Testament Bolesława Krzywoustego 1138 to jeden z najważniejszych dokumentów w historii Polski. Statut wydany przez księcia na łożu śmierci podzielił kraj pomiędzy jego synów, ustanawiając zasadę senioratu w dziedziczeniu tronu. Miało to ogromne konsekwencje dla przyszłych losów państwa polskiego.
Kluczowe wnioski:- Statut Krzywoustego osłabił pozycję monarchy i rozbił jedność kraju.
- Wprowadził trwały podział na dzielnice, co doprowadziło z czasem do rozdrobnienia feudalnego.
- Zasada senioratu prowadziła często do walk wewnętrznych między książętami piastowskimi.
- Osłabiona władza centralna nie była w stanie skutecznie bronić ziem polskich przed najazdami.
- Testament piastowski miał też pozytywne skutki - rozwój regionalnych ośrodków władzy i kultury.
Kto był inicjatorem Statutu Krzywoustego?
Inicjatorem Statutu Krzywoustego był książę senior Polski Bolesław III Krzywousty. To on na łożu śmierci w 1138 roku wydał dokument dzielący państwo Piastów pomiędzy czterech jego synów. Statut miał rozstrzygnąć spory o władzę w państwie po śmierci ojca i zapobiec wojnom domowym, do jakich dochodziło wcześniej po śmierci Bolesława Chrobrego i Mieszka II.
Zmęczony walkami o tron, Krzywousty chciał w ten sposób zabezpieczyć dziedzictwo dla wszystkich swoich synów, a nie tylko dla najstarszego. Dlatego właśnie zdecydował się na podział państwa zgodnie z zasadą senioratu. Testament był jego osobistą decyzją, choć z pewnością konsultował ją ze swoimi doradcami.
Podział ziem polskich w Testamencie Krzywoustego
Zgodnie ze Statutem Krzywoustego państwo Piastów zostało podzielone na cztery dzielnice. Najstarszy syn Władysław wyznaczony został seniorem i otrzymał dzielnicę ze stolicą w Krakowie wraz z tytułem zwierzchnika nad pozostałymi braćmi. Drugi syn Bolesław otrzymał Mazowsze i Kujawy. Trzeci syn Mieszko dostał Wielkopolskę wraz z Gnieznem i Poznaniem. Czwarty zaś syn Henryk otrzymał Śląsk.
Krzywousty dokonał więc podziału swojego państwa na cztery części o podobnej sile ekonomicznej i potencjale obronnym. Rozmieszczenie stolic dawało też możliwość militarnej kontroli całości ziem. Chciał w ten sposób przeciwdziałać próbom zdominowania jednego z książąt przez innego.
Do tej pory żaden z władców Polski nie zdecydował się na podobny akt dobrowolnego podziału kraju pomiędzy swych następców.
Pominięcie juniorów w podziale ojcowizny
W gronie synów Krzywoustego było jeszcze dwóch młodszych książąt - Kazimierz i Otto. Oni jednak nie otrzymali własnych dzielnic, zgodnie z zasadą primogenitury. Musieli zadowolić się dobrami w dzielnicach starszych braci. To było kolejną bezprecedensową decyzją Krzywoustego.
Kluczowe postanowienia Statutu Krzywoustego z 1138 roku
Testament Bolesława Krzywoustego sformułowany w 1138 roku na zamku w Łęczycy zawierał kilka kluczowych postanowień, które zaważyły na losach Polski w kolejnych stuleciach. Po pierwsze ustanawiał zasadę senioratu, zgodnie z którą władzę nad całym krajem przejmował najstarszy książę piastowski. Po drugie dzielił państwo na dzielnice. Po trzecie, dawał księciu krakowskiemu zwierzchnictwo nad pozostałymi.
Wszyscy książęta mieli być podporządkowani "starszemu bratu", tj. panującemu w dzielnicy krakowskiej. Jedynie on miał prawo do tytułu dux Polonie, dziedzica całej Polski. Realna władza seniora była jednak ograniczona w praktyce.
Konsekwencje decyzji Krzywoustego
Postanowienia Statutu okazały się brzemienne w skutki. Z jednej strony uniemożliwiły zjednoczenie władzy w rękach jednego Piasta i przyczyniły się do rozbicia dzielnicowego Polski. Z drugiej pozwoliły na długie utrzymanie idei całości i ciągłości państwa polskiego pomimo podziałów terytorialnych.
Seniorat jako główna zasada dziedziczenia władzy
Podstawową nowością wprowadzoną w 1138 roku przez Krzywoustego było ustanowienie zasady senioratu. Oznaczało to, że władzę nad całym krajem miał automatycznie przejmować po śmierci ojca najstarszy żyjący książę z rodu Piastów. Wcześniej w Polsce obowiązywała zasada, że każdy władca dzielił swój obszar władzy równomiernie pomiędzy synów.
Zasada senioratu miała zapobiec dalszym wojnom domowym Piastów o schedę po wielkim ojcu, jak to miało miejsce w przeszłości. Jej konsekwencją było jednak uzależnienie książąt od decyzji seniora i permanentna rywalizacja o jego względy.
| Książę senior | Władysław II Wygnaniec |
| Data objęcia władzy | 1138 |
Pierwszym seniorem został najstarszy z braci - Władysław, który jako książę krakowski przejął zwierzchnictwo nad całym krajem po śmierci ojca w 1138 roku. Jego panowanie było jednak burzliwe i pełne konfliktów z braćmi.
Konsekwencje polityczne Testamentu Krzywoustego
Najważniejszą konsekwencją polityczną Statutu Krzywoustego był trwały podział państwa Piastów na mniejsze dzielnice rządzone przez poszczególnych książąt piastowskich. Doprowadziło to stopniowo do rozdrobnienia feudalnego i osłabienia Polski na arenie międzynarodowej.
Ważnym skutkiem było również częste występowanie walk wewnętrznych pomiędzy pretendującymi do tronu Piastami, co doprowadziło nawet do kilku wojen domowych w XII i XIII wieku. Z drugiej strony idea senioratu przez długi czas podtrzymywała ambicje zjednoczeniowe wśród książąt.
Testament zapoczątkował też proces przenoszenia stolicy książęcej i centrum władzy z Gniezna i Poznania do Krakowa, co miało kluczowe znaczenie dla rozwoju Małopolski i ukształtowania się regionu jako dominującego w późniejszej Polsce.
Wpływ Statutu na losy Polski po śmierci Bolesława Krzywoustego
Bezpośrednio po śmierci Bolesława Krzywoustego w 1138 roku jego synowie stosunkowo bezkrwawo podzielili się ojcowizną w oparciu o zasady zawarte w Testamencie. Jednak już w 1146 wybuchła wojna domowa o tron seniora Polski zakończona wygnaniem Władysława II. Oznaczało to de facto koniec funkcjonowania zasady senioratu w kształcie nadanym przez Krzywoustego.
W następnych latach książęta zwalczali się nawzajem, co stopniowo osłabiało państwo Piastów i prowadziło do utraty pozycji międzynarodowej oraz coraz większej zależności od Cesarstwa Niemieckiego. Statut doprowadził więc do rozbicia dzielnicowego, które zaważyło na polskiej państwowości aż do czasów odbudowy Królestwa Polskiego w XIV wieku.
Podsumowanie
Testament Bolesława Krzywoustego z 1138 roku, zwany też Statutem Krzywoustego, to jeden z najważniejszych dokumentów w dziejach państwa polskiego. Zawarte w nim postanowienia zaważyły na losach Polski na kolejne stulecia i do dziś budzą emocje historyków.
Krzywousty wydał swój testament tuż przed śmiercią, pragnąc zapobiec wojnie domowej między synami o tron. Dlatego postanowił rozdzielić kraj na dzielnice, przyznając każdemu z nich konkretny obszar do władania. Jednocześnie wprowadził zasadę senioratu, dając najstarszemu synowi prymat nad pozostałymi braćmi.
Miało to gwarantować zachowanie jedności państwa pomimo podziałów terytorialnych. Niestety w praktyce okazało się, że postanowienia Statutu osłabiły władzę centralną Piastów. Z biegiem lat doprowadziło to do rozdrobnienia dzielnicowego, walk wewnętrznych i stopniowej utraty suwerenności książąt polskich.
Dopiero po blisko dwustu latach udało się częściowo odbudować potęgę monarszą w Polsce. Ale duch Statutu Krzywoustego przetrwał w polskiej tradycji politycznej znacznie dłużej, wywierając wpływ na późniejsze pokolenia.
Tagi
Udostępnij
